Τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης ιδρύθηκαν με διατάξεις του άρθρ. 46 παρ. 1 του v.1268/82, «… ιδρύονται Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικά Τμήματα Νηπιαγωγών στα Πανεπιστήμια Αθηνών Θεσσαλονίκης, Πατρών, Ιωαννίνων, Θράκης και Κρήτης. Τα Τμήματα αυτά έχουν διάρκεια σπουδών τουλάχιστον οκτώ εξαμήνων».

Το Προεδρικό Διάταγμα 320/83 (ΦΕΚ Α΄, 116/07-09-1983) καθόριζε τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας τους.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Προεδρικού Διατάγματος 320/83, τα Παιδαγωγικά Τμήματα έχουν ως αποστολή:

α) να καλλιεργούν και να προάγουν τις Παιδαγωγικές Επιστήμες με την ακαδημαϊκή και την εφαρμοσμένη διδασκαλία και έρευνα

β) να παρέχουν στους πτυχιούχους τους τα απαραίτητα εφόδια που θα εξασφαλίζουν την άρτια κατάρτισή τους για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία

γ) να συμβάλλουν στην εξύψωση του επιπέδου και στην κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών της εκπαίδευσης σε ζητήματα Παιδαγωγικής

δ) να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση και επίλυση παιδαγωγικών προβλημάτων εν γένει.

Τα πρώτα πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα άρχισαν να λειτουργούν από το ακαδημαϊκό έτος 1984-85 στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών και Ιωαννίνων. Το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με έδρα την Αλεξανδρούποληδέχθηκε τους πρώτους φοιτητές το ακαδημαϊκό έτος 1986-87. Σήμερα, δέχεται κατά μέσο όρο 240 φοιτητές κατ’ έτος από τις Πανελλήνιες εξετάσεις και ο αριθμός αυτός αυξάνεται από εγγραφές φοιτητών επί του ποσοστού εισακτέων από τη γενική κατηγορία, που προέρχονται από άλλες κατηγορίες (κατατακτήριες εξετάσεις, ομογενείς, αλλοδαποί, θρησκευτική μειονότητα Θράκης, σοβαρές παθήσεις, διακριθέντες αθλητές).

Οι προπτυχιακές σπουδές στο παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης διαρκούν τέσσερα (4) έτη και χωρίζονται σε οκτώ (8) ακαδημαϊκά εξάμηνα. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σπουδών του 2019 κατά την διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών ο φοιτητής υποχρεούται να εξεταστεί επιτυχώς σε τριάντα ένα (31) υποχρεωτικά και σε δέκα εφτά (17) επιλεγόμενα μαθήματα και επιπλέον σε μια ξένη γλώσσα (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά). Στο όγδοο (8^ο) Εξάμηνο σπουδών οι φοιτητές/τριεςέχουν τη δυνατότητα να εκπονήσουν σε προαιρετική βάση Πτυχιακή εργασία, η οποία ισοδυναμεί με δύο μαθήματα επιλογής του Η΄ Εξαμήνου.

Από το Ακαδημαϊκό έτος 2003/04 λειτουργεί και ο Β΄ Κύκλος Σπουδών προσφέροντας μεταπτυχιακές σπουδές (περισσότερες λεπτομέρειες στο μενού της κεντρικής Ιστοσελίδας του Τμήματος «Μεταπτυχιακά»).

Από το Φεβρουάριο του 1998, το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και το Τμήμα Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία συγκροτούν τη Σχολή Επιστημών Αγωγής (ΦΕΚ αρ. 37/27.2.1998). Η Σχολή ιδρύθηκε για να καλύψει τις λειτουργικές και αναπτυξιακές ανάγκες των δύο Παιδαγωγικών Τμημάτων. Από το 2023 στη Σχολή έχει ενταχθεί και το νεοσύστατο Τμήμα Ψυχολογίας με έδρα το Διδυμότειχο.

Οι ραγδαίες εξελίξεις στο πεδίο της Εκπαίδευσης διεθνώς κατά τις τελευταίες δεκαετίες επέβαλαν την αναβάθμιση της αποστολής των Παιδαγωγικών Τμημάτων που, πλέον, καλούνται να συμβάλουν στη διαμόρφωση της επιστημονικής-επαγγελματικής ταυτότητας του φοιτητή και μελλοντικού εκπαιδευτικού ως ειδικού της μάθησης και της διδασκαλίας, της εκπαίδευσης και της αγωγής, ως αναστοχαζόμενου εκπαιδευτικού, με συνείδηση του κοινωνικού του ρόλου και με κριτική στάση για το έργο του και τις συνθήκες που το επηρεάζουν.

Το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης αποτελεί την «ιστορική συνέχεια» της «Ζαριφείου» Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρούπολης που λειτουργούσε από το 1933 ως συνέχεια του Διδασκαλείου Αλεξανδρούπολης.

Η Ιστορία της Ζαρίφειου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρούπολης είναι καταγραμμένη το 1978 σε Λεύκωμα που επιμελήθηκε Διευθυντής της, ο Νικόλαος Ράπτης.