Με τις διατάξεις του άρθρ. 46 παρ. 1 του v.1268/82 προβλέφθηκε η ίδρυση Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης και Παιδαγωγικών Τμημάτων Νηπιαγωγών στη Θράκη, ενώ το Προεδρικό Διάταγμα 320/83 (ΦΕΚ Α΄, 116/07-09-1983) καθόριζε τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας τους.

Τα πρώτα Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα άρχισαν να λειτουργούν από το ακαδημαϊκό έτος 1984-85 στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών και Ιωαννίνων. Το Π.Τ.Δ.Ε. του Δ.Π.Θ. με έδρα την Αλεξανδρούπολη, άρχισε να λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 1986-87 με την εισαγωγή των πρώτων φοιτητών. Σήμερα, δέχεται κατά μέσο όρο 200 φοιτητές κατ’ έτος.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Προεδρικού Διατάγματος 320/83, τα Παιδαγωγικά Τμήματα έχουν ως αποστολή:

α) να καλλιεργούν και να προάγουν τις Παιδαγωγικές Επιστήμες με την ακαδημαϊκή και την εφαρμοσμένη διδασκαλία και έρευνα

β) να παρέχουν στους πτυχιούχους τους τα απαραίτητα εφόδια που θα εξασφαλίζουν την άρτια κατάρτισή τους για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία

γ) να συμβάλλουν στην εξύψωση του επιπέδου και στην κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών της εκπαίδευσης σε ζητήματα Παιδαγωγικής

δ) να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση και επίλυση παιδαγωγικών προβλημάτων εν γένει.

Οι προπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα διαρκούν τέσερα (4) έτη και χωρίζονται σε οκτώ (8) ακαδημαϊκά εξάμηνα. Στα πρώτα πέντε(5) εξάμηνα τα μαθήματα είναι κοινά, ενώ στα επόμενα τρία (3) διαφέρουν ανάλογα με την ειδικότητα που επιλέγουν οι φοιτητές. Κατά την διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών ο φοιτητής υποχρεούται να εξεταστεί επιτυχώς σε 38 υποχρεωτικά και σε 14 επιλεγόμενα μαθήματα, ενώ στο όγδοο εξάμηνο πρέπει να εκπονήσει πτυχιακή εργασία. Το Τμήμα χορηγεί ενιαίο πτυχίο και πιστοποιητικό εξειδίκευσης στα Ελληνικά ή στην Ειδική Αγωγή Μειονοτικά Σχολεία ή στα Φυσικομαθηματικά. Από το Ακαδημαϊκό έτος 2003-2004 ιδρύεται και ήδη λειτουργεί Μεταπτυχιακός κύκλος σπουδών με τρεις κατευθύνσεις (περισσότερες λεπτομέρειες στο μενού “Μεταπτυχιακά”).

Από το Φεβρουάριο του 1998, το Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών συγκροτούν τη Σχολή Επιστημών Αγωγής (ΦΕΚ αρ. 37/27.2.1998). Η Σχολή ιδρύθηκε για να καλύψει τις λειτουργικές και αναπτυξιακές ανάγκες των δύο παιδαγωγικών τμημάτων.

Εκτός από το συντονισμό των επιστημονικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η ίδρυση της Σχολής Επιστημών Αγωγής στοχεύει κυρίως στην ενίσχυση και ανάδειξη του ρόλου των παιδαγωγικών τμημάτων στο χώρο της εκπαίδευσης. Επιπλέον, η δημιουργία της Σχολής στην Αλεξανδρούπολη συμβάλει στη μελέτη και τη διατύπωση προτάσεων για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων εκπαιδευτικών προβλημάτων που καταγράφονται στην περιοχή της Θράκης και στην αναβάθμιση τόσο του μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής όσο και του ευρύτερου πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Οι ραγδαίες εξελίξεις στο πεδίο της Εκπαίδευσης διεθνώς κατά τις τελευταίες δεκαετίες επέβαλαν την αναβάθμιση της αποστολής των Παιδαγωγικών Τμημάτων που, πλέον, καλούνται να συμβάλουν στη διαμόρφωση της επιστημονικής-επαγγελματικής ταυτότητας του φοιτητή και μελλοντικού εκπαιδευτικού ως ειδικού της μάθησης και της διδασκαλίας, της εκπαίδευσης και της αγωγής, ως αναστοχαζόμενου εκπαιδευτικού, με συνείδηση του κοινωνικού του ρόλου και με κριτική στάση για το έργο του και τις συνθήκες που το επηρεάζουν.

To Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΔΠΘ είναι συνέχεια της Ζαριφείου Ακαδημίας ή Ακαδημίας Αλεξανδρούπολης.
Η Ζαρίφειος όμως αποτελεί την εξέλιξη του Αρχιγένειου Διδασκαλείου Επιβατών Ανατολικής Θράκης και του Διδασκαλείου Αλεξανδρούπολης.

Η όλη ιστορία της Ζαρίφειου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρούπολης είναι καταγραμμένη σε Λεύκωμα που επιμελήθηκε ο τελευταίος Διευθυντής της αλησμόνητος Νικόλαος Ράπτης.